ÜSTÜN YETENEKLİ OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN ÇOCUKLARI DESTEKLEMEDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
BELİRTİLERİ
DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
Özbakım
Dil
Bilişsel
Sosyal ve Duygusal
- Akranlarına göre erken öğrenme (yürüme, konuşma, gibi),
- Sonu gelmeyen sorular sorma,
- Gelişim alanlarında eş zamanlı olmayan gelişmeler gösterme,
- Hızlı ve derinlemesine öğrenme,
- Yeni durumlara olumlu yaklaşma,
- Çok gelişmiş bellekleri sayesinde ne zaman ne olduğunu en ince ayrıntısına kadar hatırlama,
- Arkadaşlarının arasında liderlik etme,
- Problemleri farklı yollar kullanarak çözme,
- Birçok konu hakkında derinlemesine bilgi sahibi olma.
DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
Özbakım
- Üstün yetenekli çocuklar, özbakım alanında akran grupları ile aynı gelişim özelliklerini gösterir.
Dil
- Yüksek düzeyde sözcük dağarcığına sahiptir. Kendini ifade ederken daha fazla sözcük/cümle kullanacağından daha fazla zamana ihtiyaç duyar. Kendini ifade etmesi için yeterli zaman tanınmalıdır!
- Kitaplara erken dönemde ilgi gösterir. Erken yaşta okumaya başlar. Yetişkin seviyesindeki kitapları bağımsız bir şekilde okuyabilir. Çocuğun bu yönünü desteklemek için okuduğu kitapları arkadaşlarına anlatması ve okuduklarını onlarla paylaşabilmesi için fırsatlar yaratılmalıdır.
- Sözlü ve yazılı ifadelerde orijinallik sergiler. Soyut anlam taşıyan sözcükleri anlamlı ve yerinde kullanmada üstünlük gösterir. Çeşitli kitaplar ile sınıf ortamı zenginleştirilmelidir.
- İleri düzeyde mizah anlayışına sahiptir. Bu yönünün iyi anlaşılması ve desteklenmesi önemlidir. Etkinlikler arası geçişlerde gösteriler sunmasına fırsatlar verilerek bu yönünün olumlu anlamda kullanılarak çocuğun sosyalleşmesi sağlanabilir.
Bilişsel
- Hızlı öğrenir ve hafızasını çok iyi kullanır. Tekrarı sevmez ve sabırsızdır. Tekrar edilen konuya farklı bakış açıları ile yaklaşıp ondan farklı çalışmalar yapması istenmelidir.
- Meraklıdır ve sürekli sorular sorar. Çocuğun soruları sabırla cevaplanmalıdır. Öğretmen kendisinin bilmediği konularda “Ben de bilmiyorum. Beraber araştıralım.” gibi cevaplarla çocuğun sorusuyla ilgilendiğini belli etmelidir. Ya da “Benim bir arkadaşım bunu çok iyi biliyor. Ona sorabiliriz!” ve benzeri şeyleri söyleyerek çocuğu konu uzmanı ile görüştürmelidir.
- Yaşına göre ilgi duyduğu alanda/alanlarda dikkatini uzun süre toplayabilir. Uzun zaman aralıklarında ilgi duyduğu şeyle ilgilenmesine ya da oyun oynamasına izin verilmelidir.
- Düşünme ve yorumlama yeteneği yaşıtlarına göre daha farklıdır. Neden-sonuç ilişkilerini hızlı bir şekilde algılar ve bellekte uzun süre tutabilir. Bu çocuklara etkinliklerle ilgili analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarında sorular yöneltilebilir. Örneğin; kekin yapımıyla ilgili olarak, çocuğa –kekin içine kabartma tozu konmasa kek nasıl olur? / -kek pişerken fırının ısısı doğru ayarlanmazsa ne olur? gibi sorular yöneltilebilir.
- Üstün yetenekli çocuklar, benzerlikleri ve farklılıkları çabuk fark eder ve hızlı genelleme yapabilir. Bu yüzden benzerlikleri ve farklılıkları olan çeşitli özellikteki nesneler, durumlar ve olaylar sunarak çocuğun bu yönü desteklenmelidir.
- Farklı zamanlarda öğrendikleri bilgileri, değişik durumlara uyarlayabilir. Çocuğa mümkün olduğunca farklı olaylar ve durumlar sunularak bu becerisinin gelişmesi sağlanmalıdır.
- İlgi duyduğu konuda/konularda derinlemesine bilgiye sahiptir. Bu bilgileri arkadaşlarına anlatması/paylaşması için fırsatlar verilmelidir. Ayrıca çocuğun teknolojiyi kullanarak ailesine, başka insanlara sunum yapması sağlanabilir.
- Fen ve doğa olaylarına, özellikle hayvanlar âlemine, sayılara ve sayı oyunlarına, sözcükler ve anlamlarına, kimyasal maddeler ve değişimlerine, mekanik aletlere karşı yoğun ilgiye sahiptir. Bunun için sınıf ortamında materyaller çeşitlendirilmelidir.
- Her an gözlem yapar. Gözlemlediği ve ilgisini çeken bir olayı mutlaka dener. Bunun için dürbün, mercek, büyüteç, mikroskop gibi araç ve gereçlerle öğrenme ortamı zenginleştirilerek gözlem yapma istekleri desteklenmelidir. Gözlemlediği şeyleri kayıt altına alma veya raporlaştırma öğretilebilir.
- Yaratıcı yeteneği yüksektir. Kimi zaman, orijinal ve etkileyici fikirler üretip, olağanüstü yorumlarda bulunarak yaratıcı düşünce yetisini sergiler. Kimi zaman da yaptığı sanat çalışmalarında (resim vb.) bu yeteneğini ortaya koyar. Bunun için fırsatlar verilmelidir.
- Planlama, muhakeme, problem çözme ve soyut düşünme yeteneğine sahiptir. Düşünme becerilerini geliştirecek sorular sormalı ve düşünme yeteneğini geliştirmeye yönelik etkinlikler düzenlenmelidir.
- Kendisi için yüksek standartlar belirler. Bu standartlara ulaşabilmesi için uygun yol ve yöntemler gösterilerek rehberlik yapılmalıdır.
- Hayal gücü yaşıtlarına göre yüksektir. Hikâyeler, çizgi karakterler veya projeler üretmesine fırsat verilmelidir.
- Özel yetenek alanı resim olan çocukların renkleri kullanma tarzları ve yaratıcı güçlerini ortaya koyma biçimleri oldukça farklı ve ilgi çekicidir. Öğretmen yaptığı çalışmada farklı teknikler kullanmalı ve bu teknikler hakkında çocukları bilgilendirmelidir. Farklı çalışmaların içerisinde bu tekniklerin nasıl kullanabileceğini göstermelidir.
- Özel yetenek alanı müzik olan çocukların ritmi algılamaları gelişmiştir. Yeni duydukları müzik parçasını inanılmaz bir hızda kavrayıp aynı şekilde ifade edebilirler. Sınıf ortamı müzik aletleri yönünden zenginleştirilmelidir. Çocuğun kendini ortaya koyabilmesi için fırsatlar verilmelidir. Başarılı müzisyenlerin hayat hikâyeleri anlatılabilir. Hatta profesyonel müzisyenler sınıf ortamına davet edilebilir.
Sosyal ve Duygusal
- Liderlik özelliğinden dolayı oyunları genellikle kendisi kurmak ister. Kurdukları oyunlardan çabuk sıkılabilir, yaşıtları oyuna daha yeni uyum sağlarken, üstün yetenekli çocuklar farklı bir oyuna geçmek isteyebilirler. Benzeri istekleri ve özellikleri nedeniyle yaşıtları ile oluşturdukları oyun grupları içerisinde uzun süre barınamayabilir. Zaman zaman uyumsuzluk gösterdiği de gözlemlenebilir. Bu gibi nedenlerle, büyüklerle iletişim kurmada daha istekli ve başarılıdır. Kendi bilişsel düzeyindeki çocuklarla bir araya gelmesi sağlanmalıdır.
- Yönlendirmelerden ya da öğretilerden rahatsızlık duyabilir. Yöneltilen soruları cevaplamak ya da hazır bilgileri dinlemek yerine soru sormayı ya da anlatmayı tercih edebilir. Zaman zaman sınıf içi etkinlikleri yönetmesine izin verilebilir. Ancak, burada dikkat edilmesi gereken noktalardan biri, bu çocuğun diğer çocuklardan çok fazla ayrıştırılmaması gerektiğidir.
- Bu çocuklar, duygu ve düşüncelerini mutlaka ifade etme, başkaları tarafından kabul görme ve önem verilme gereksinimi içindedirler. Bu, sosyal-duygusal gelişimleri açısından önemlidir. Aynı zamanda bilişsel gelişimini de destekleyecektir. Öğretmen bunu bilerek çocuğun kendini ifade etmesine fırsat vermelidir. Bunu farklı yollarla yapması için de rehberlik edilmelidir.
- Duygu ve düşüncelerini ifade edebilecekleri fırsatlar sunulmalıdır. Böylece düşünceleri arasındaki boşlukları fark edip, tamamlama fırsatı bulabilir. Gereksinim duydukları anda yönlendirme yerine rehberlik yapılabilir, gelişimlerini olumlu yönde destekleme fırsatları değerlendirilebilir.
- Merak ettikleri konular hakkında araştırmacı ve hırslıdır. Merak ettiği şeyi nasıl araştırabileceği gösterilmeli, rehberlik edilmelidir.
- Duygusal anlamda yüksek duyarlılık gösterir. Başkalarının duygu ve düşüncelerine önem verir. İletişime girdikleri kişilerin duygu ve düşüncelerini anında algılama ve yorumlama yeteneğine sahiptir. Paylaşıma her zaman açık ve yardımseverdir. Hatta arkadaş grubu içerisinde, yardıma ihtiyacı olan arkadaşlarına, karşılık beklemeden yardıma hazırdır.
- Deneme-yanılma ya da model alma yoluyla öğrenmeyi seçer. Gördüğü bir davranış ya da olay, ne kadar gerçek dışı olsa da, mutlaka deneme ve sonuca ulaşma konusunda ısrarcı olabilir. İsteklerinin engellenmesi ya da ertelenmesi durumunda hırçınlaşabilir. Öğretmen güvenli ortamlar sağlayarak çocuğun olabilirleri ya da olamayacakları bizzat yaşayarak görmesini sağlamalıdır.
- Yeni denemelere açıktır. Mümkün olduğunca yeni şeylerle tanışması sağlanmalıdır. Müzeler, sanat galerileri, alan gezileri, farklı kişiler ve farklı yerler görmesi sağlanmalıdır.
- İç denetimlidir. Öğretmen bunun farkında olduğunu olumlu pekiştireçlerle hissettirmelidir.
- Yetenekli olduğu alanla ilgili kendisinin ve diğerlerinin yeteneği hakkında yargıda bulunabilir. Tüm çocukların farklı özelliklerinin olabileceği ve tüm çocukların eşit ve değerli olduğu çocuğa gösterilmelidir. Herkesin olduğu gibi kabul edilmesi gerektiği ile ilgili etkinlikler yapılmalıdır.
Motor
- Bilişsel becerileri diğer becerilerden önce geliştiği için motor becerileri de bilişsel beceri hızına ulaşamamaktadır. Bu durum üstün yetenekli çocukların hırslanma ve öfke nöbetleri yaşamalarına neden olmaktadır. Öğretmen bilişsel beceriler ve motor becerileri arasındaki uyumu sağlamak için çocuğun teknolojiyi kullanmasını desteklemelidir.
- Psikomotor alanda üstün yetenekli çocuklar, başlangıçtaki motor gelişim hızını ileri dönemlerde de sürdürmektedirler. Üstün yetenekli çocuklar, kullanımı karmaşık olan spor aletlerini rahatlıkla kullanabilmektedirler. Okul bahçesi çeşitli spor aletleri ile düzenlenmelidir.
- Bilişsel, sosyal ve duygusal alanlarda yaşıtlarından erken gelişim gösteren çocuklar, enerjilerini ve zamanlarını sanat, müzik, resim gibi alanlara daha fazla ayırdıkları için motor becerilerini geliştirmeye yönelik faaliyetler için çok fazla fırsat bulamamaktadırlar. Bundan dolayı motor becerileri akranlarına oranla geri kalabilir. Motor becerilerini geliştirecek faaliyetlere yönlendirilerek motor becerilerinin gelişmesi desteklenmelidir.
ÜSTÜN ZEKALI VE ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR
Üstün yetenekli ve üstün zekalı çocuklarla ilgili yapılan tanımların değişik yaklaşımlar çerçevesinde farklılaştığı görülmektedir. Üstün zekalı ve üstün yetenekliler ile ilgili ilk tanımlar, zeka ve yetenek düzeyini ayırt etmeyi amaçlıyan zeka testlerine bağlı olarak yapılan tanımlardır. Üstün yetenek ve üstün zekalı çocuklara geçmeden önce zeka ve yetenek kavramlarını açıklamak gerekmektedir.
ZEKA ; bireyin sözcük dağarcığını, soyutlama yeteneğini, sayıları ve simgeleri anlama ve kullanma yeteneğini, problem çözme, kavramlar icat etmr, eleştirme yeteneklerini kapsayan öğrenmenin ölçüsü olarak tanımlanmaktadır.
Piaget , zekayı, bireyin çevreye uyum sağlama gücü olarak ele almakta ve bireyin farklı yaşlarda özümleme ve uyumsama yoluyla çevreye uyum sağladığını ortaya koymaktadır.
Zekayı, bir ya da birden fazla kültür için değerli olan bir ürünü ortaya koyma ya da problem çözme yeteneği olarak tanımlayan Gardner‟a göre insan beyni, sözel, dil zeka, mantık, matematik zeka, müziksel , ritim zeka, bedensel, kinestetik zeka, uzamsal zeka, kişilerarası zeka, kişisel zeka, doğacı zeka olmak üzere sekiz alanı içermektedir.
Gardner, zekanın özelliklerini de şu şekilde sıralamaktadır:
YETENEK ; ise kalıtım, çevre ve eğitimin etkisiyle gelişmekte ve bir kimsenin bir işin üstesinden gelebilme gücü olarak tanımlanmaktadır. Yetişkin yaşamındaki işlevleri yerine getirme yeteneği zeka testleri ile öğretimde başarılı olma yeteneği ise yetenek testleri ile değerlendirilmektedir.
Dünya Sağlık Örğütü ( WHO ) ile Amerika Zihinsel Engelli Çocuklar Derneğine göre zeka şu şekilde sınıflandırılmaktadır :
1) 0-20/25 : Çok ağır derecede zihinsel engel
2 ) 20725-35/40: Ağır dercede zihinsel engel
3 ) 35/40-50/55 : Orta derecede zihinsel engel
4 ) 50/55-70: Hafif derecede zihinsel engel
5 ) 70-79: Sınıda zeka
6 ) 80-89 : Donuk zeka
7 ) 90-109 :Normal zeka
8 ) 110- 119 : Parlak zeka
9 ) 120-129 : Üstün zeka
10 ) 130 ve üzeri : Çok üstün zeka
Bir toplumdaki bireylerin zeka düzeyleri çan eğrisine göre dağılım göstermektedir. Eğrinin bir ucunda zihinsel engelliler yer alırken, diğer ucunda üstün zekalılar yer almakta, normal zekaya ahip olanlar ise çan eğrisinin orta kısmında bulunmaktadır.
Zeka testleri ile hesaplanan zeka bölümü lQ olarak ifade edilmektedir. Bir çocuğun zeka testinden aldığı puanlar değerlendirilerek çocuğun çocuğun zeka yaşı belirlenmekte, zeka yaşının takvim yaşına bölünerek 100 ile çarpılması sonucunda çocuğun zeka bölümü (lQ) hesaplanmaktadır. Zeka bölümünün hesaplanması aşağıdaki şekilde gösterilebilir:
Zeka Yaşı
Zeka Bölümü ( ZB ) =--------------- X 100
Takvim Yaşı
Üstün zekalı çocuklar, geçerli ve güvenilir zeka testlerinde sürekli olarak 130 ve daha yukarı puan alan, kendi akranlarından rastgele seçilen bir grubun 0/0 98‟inden üstün olan çocuklar şeklinde tanımlanmaktadır.
Üstün zekalı çocuklar ise zeka, yaratıcılık, artislik yetenek ve liderlik kapasitesinde ya da özel akademik alanlarda yüksek performans gösteren ve bu tür yeteneklerini geliştirmek için okul tarafından sağlanmayan hizmet ya da faaliyetlerine gereksinim duyan çocuklar olarak ifade edilmektedir.
Birinci Özel Eğitim Konseyi‟nde genel veya özel yetenekleri bakımından üstün yetenekli ocuk, akranlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenmiş ve üstün yeteneklerini geliştirmede normal eğitim proğramlarının yetersiz kaldığı, kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda farklılaşmış proğrama ihtiyaç duyan kişiler şeklinde tanımlanmıştır. Tanımlardanda anlaşılabileceği gibi gibi üstün yetenek genellikle başarı, olağan üstü merak, yaratıcı düşünce, soyut kavrama yeteneği, yüksek enerji, geniş ilgi alanları, bağımsızlık, ısrarcılık, liderlik, toplumsal olgunluk gibi özellikleri içermektedir. Günümüzde üstün zekalı ve üstün yetenekli kavramları birbirinden farklı iki kavram gibi düşünülmekte ve üstün zekanın üstün yetenek içerisinde ele alınabileceği belirtilmektedir. Bu nedenle üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklar birlikte ele alınarak incelenmektedir (Aral,N. 1996.)
NEDENLERİ
Yetenek, genetik olarak çocukta oluşmakla birlikte çevre aracılığıyla büyüyüp gelişmektedir. Ebeveynler, aile çevresi, arkadaş grupları ve toplumsal deneyimleri çocuğun yeteneklerinin gelişmesinde en önemli etkenlerdir.
ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ
Genelde,
Özel Yetenekli Çocukların Olumsuz Yönleri:
Tanılama ve Değerlendirme
Üstün zekâlı çocukların tanılaması yapılırken, eğer çocuğun sahip olduğu zekâ ya da yetenek düzeyi akranlarından çok çok üstünse bu çocuğun üstün zekâlı olup olmadığını belirlemeye hiç gerek yoktur. Çocuk, kendi düzeyini apaçık göstermektedir. Ancak akranlarından olan farklılığı bu kadar belirgin olmayan yani ortalamanın biraz üstünde yetenek gösteren çocukların durumlarını belirleme amacıyla bazı saptamaların yapılması gerekmektedir. Üstün zekâlıların tanılanmasında kullanılan yöntemlerin büyük bir bölümü bu alanda öncü çalışmalar yapan Terman‟ın 30 yıl süren dikey genetik yöntemle boylamasına yaptığı araştırmayla elde ettiği veriler ve yöntemleri esas alarak belirlenmiştir Üstün zekâlı ve özel yetenekli çocukları özellikle okul öncesi dönemde tanılamada kullanılan yöntemlerin geçerlikleri ve güvenirlikleri oldukça düşüktür. Çünkü çocuğun yetenek yelpazesindeki düzey henüz billurlaştırabilmiş.
Grup Zekâ Testleri
Özellikle grup testleri bu alanda yetiĢmiĢ olan öğretmenlerin gözlemleri ile dengelendiği takdirde tarama amacıyla kullanılabilir. Ancak bu araçlarla güdüsel ve duygusal sorunları olan üstün zekâlıların gözden kaçırılma olasılıkları bulunmaktadır. Bunun yanında bu ölçekleri ancak çocuk ilköğretim kademesine geldiğinde uygulamak gerekmektedir.
Başarı Testleri
Grup testleriyle aynı sınırlılıkları olmakla beraber, çocuğun değiĢik akademik alanlardaki becerilerini belirleme açısından önemli ipuçları verebilir. Çeşitli öğrenme yetersizliği gösteren üstün zekâlı çocuklarla yaratıcı çocukların belirlenmesinde işe yaramaz. Bu araçlarla da ilköğretimde uygulanmaya başlanması gereken ölçeklerdir.
Bireysel Zekâ Testleri
Klasik ve geleneksel anlamda üstün zekâlı çocuğun yetenekleri ve gizil gücü hakkında daha kesin tanımalar yapmayı olası kılan ölçekler olarak benimsenmelerine karşın çocuğun sınıf ortamında nasıl bir performans gösterebileceğini kestirmede kullanılamaz. Pahalı ve uygulaması uzman ve zaman gerektiren ölçeklerdir. Kültürel sınırlılık ve yanlılıkları bulunmaktadır. Bu araç, ancak çocuk ilköğretime başladıktan sonra uygulanabilir.
ZEKA ; bireyin sözcük dağarcığını, soyutlama yeteneğini, sayıları ve simgeleri anlama ve kullanma yeteneğini, problem çözme, kavramlar icat etmr, eleştirme yeteneklerini kapsayan öğrenmenin ölçüsü olarak tanımlanmaktadır.
Piaget , zekayı, bireyin çevreye uyum sağlama gücü olarak ele almakta ve bireyin farklı yaşlarda özümleme ve uyumsama yoluyla çevreye uyum sağladığını ortaya koymaktadır.
Zekayı, bir ya da birden fazla kültür için değerli olan bir ürünü ortaya koyma ya da problem çözme yeteneği olarak tanımlayan Gardner‟a göre insan beyni, sözel, dil zeka, mantık, matematik zeka, müziksel , ritim zeka, bedensel, kinestetik zeka, uzamsal zeka, kişilerarası zeka, kişisel zeka, doğacı zeka olmak üzere sekiz alanı içermektedir.
Gardner, zekanın özelliklerini de şu şekilde sıralamaktadır:
- Her insanın kendi zekasını arttırma ve geliştirme yeteneğine sahiptir.
- Zeka sadece değişmekle kalmaz, başkalarına da öğretilebilir.
- Zeka, beyin ve zihin sistemlerinin birbirleriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkmaktadır.
- Zeka, çok yönlülüğe karşın kendi içinde bir bütündür.
- Her insan çeşitli zekalarının tümüne sahiptir.
- Her insan, zeka alanlarından her birini belli düzeyde geliştirebilir.
- Çeşitli zeka alanları genellikle bir alada belli uyum içinde çalışırlar.
- Bir insan her alandaki gizli gücünü kullanarak zeki olabilmenin bir çok yolunu bulabilir.
YETENEK ; ise kalıtım, çevre ve eğitimin etkisiyle gelişmekte ve bir kimsenin bir işin üstesinden gelebilme gücü olarak tanımlanmaktadır. Yetişkin yaşamındaki işlevleri yerine getirme yeteneği zeka testleri ile öğretimde başarılı olma yeteneği ise yetenek testleri ile değerlendirilmektedir.
Dünya Sağlık Örğütü ( WHO ) ile Amerika Zihinsel Engelli Çocuklar Derneğine göre zeka şu şekilde sınıflandırılmaktadır :
1) 0-20/25 : Çok ağır derecede zihinsel engel
2 ) 20725-35/40: Ağır dercede zihinsel engel
3 ) 35/40-50/55 : Orta derecede zihinsel engel
4 ) 50/55-70: Hafif derecede zihinsel engel
5 ) 70-79: Sınıda zeka
6 ) 80-89 : Donuk zeka
7 ) 90-109 :Normal zeka
8 ) 110- 119 : Parlak zeka
9 ) 120-129 : Üstün zeka
10 ) 130 ve üzeri : Çok üstün zeka
Bir toplumdaki bireylerin zeka düzeyleri çan eğrisine göre dağılım göstermektedir. Eğrinin bir ucunda zihinsel engelliler yer alırken, diğer ucunda üstün zekalılar yer almakta, normal zekaya ahip olanlar ise çan eğrisinin orta kısmında bulunmaktadır.
Zeka testleri ile hesaplanan zeka bölümü lQ olarak ifade edilmektedir. Bir çocuğun zeka testinden aldığı puanlar değerlendirilerek çocuğun çocuğun zeka yaşı belirlenmekte, zeka yaşının takvim yaşına bölünerek 100 ile çarpılması sonucunda çocuğun zeka bölümü (lQ) hesaplanmaktadır. Zeka bölümünün hesaplanması aşağıdaki şekilde gösterilebilir:
Zeka Yaşı
Zeka Bölümü ( ZB ) =--------------- X 100
Takvim Yaşı
Üstün zekalı çocuklar, geçerli ve güvenilir zeka testlerinde sürekli olarak 130 ve daha yukarı puan alan, kendi akranlarından rastgele seçilen bir grubun 0/0 98‟inden üstün olan çocuklar şeklinde tanımlanmaktadır.
Üstün zekalı çocuklar ise zeka, yaratıcılık, artislik yetenek ve liderlik kapasitesinde ya da özel akademik alanlarda yüksek performans gösteren ve bu tür yeteneklerini geliştirmek için okul tarafından sağlanmayan hizmet ya da faaliyetlerine gereksinim duyan çocuklar olarak ifade edilmektedir.
Birinci Özel Eğitim Konseyi‟nde genel veya özel yetenekleri bakımından üstün yetenekli ocuk, akranlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenmiş ve üstün yeteneklerini geliştirmede normal eğitim proğramlarının yetersiz kaldığı, kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda farklılaşmış proğrama ihtiyaç duyan kişiler şeklinde tanımlanmıştır. Tanımlardanda anlaşılabileceği gibi gibi üstün yetenek genellikle başarı, olağan üstü merak, yaratıcı düşünce, soyut kavrama yeteneği, yüksek enerji, geniş ilgi alanları, bağımsızlık, ısrarcılık, liderlik, toplumsal olgunluk gibi özellikleri içermektedir. Günümüzde üstün zekalı ve üstün yetenekli kavramları birbirinden farklı iki kavram gibi düşünülmekte ve üstün zekanın üstün yetenek içerisinde ele alınabileceği belirtilmektedir. Bu nedenle üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklar birlikte ele alınarak incelenmektedir (Aral,N. 1996.)
NEDENLERİ
Yetenek, genetik olarak çocukta oluşmakla birlikte çevre aracılığıyla büyüyüp gelişmektedir. Ebeveynler, aile çevresi, arkadaş grupları ve toplumsal deneyimleri çocuğun yeteneklerinin gelişmesinde en önemli etkenlerdir.
ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ
Genelde,
- Gelişimin tüm alanlarında yaşıtlarının ilerisindedirler.
- Doğumda diğer çocuklardan daha ağırdırlar.
- Bebeklikte olağanüstü hareketlilik gösterirler.
- Fiziksel yapı ve genel sağlıkları normalin üstündedir. Erken yürür, erken konuşur, okumayı erken yaşta öğrenirler.
- Üstün nitelikte sinir sistemine sahiptirler.
- Aşırı duyarlı sinir sistemine sahiptirler. Duyu organları keskindir. Bebeklerde bu aşırı duyusal uyarılabilirlik, battaniyelerini üstlerinden atma, giyim eşyalarındaki markalardan, altlarının ıslanmasından rahatsız olma, gürültüye yoğun tepki gösterme ve tat alma duyularında aşırı duyarlık şeklinde ifade bulabilir.
- Olgunlaşma daha hızlı gerçekleşir.
- Kuvvetlidirler ve koordinasyon gerektiren faaliyetlerde tepkileri daha hızlıdır.
- Çok iyi duyabilirler.
- Hastalıklara karşı daha dirençlidirler.
- Diğer gruptakilere oranla daha fazla yaşarlar.
Özel Yetenekli Çocukların Olumsuz Yönleri:
- Rutin ödevlerden çabuk sıkılırlar.
- İşleri kendi bildikleri gibi yapmak isterler.
- Sınıfta çok fazla dikkat çekebilirler.
- Başkalarının göremediği ilişkileri görebilir ve dersin çoğunu sadece bu konuda tartışmaya ayırmak isteyebilirler.
- Bazen bir projeyi bitirip diğerine başlamayı istemeyebilirler.
- Ara sıra hayallere dalarlar ve dikkatleri dağılır.
- Diğer öğrencilerin "sönük" kalmalarına sebep olabilirler.
- Kendilerine çok da faydalı olmayan eserlere gereğinden fazla zaman harcayabilirler.
- Yersiz espriler yapabilirler.
- Bazen gereğinden fazla yenilikçi olabilirler.
- Bakımsızlıklarından çok çabuk etkilenebilirler.
- Aşırı derecede otoriter olabilirler.
- Başkalarının fikirlerine yeterince önem vermeyebilirler.
Tanılama ve Değerlendirme
Üstün zekâlı çocukların tanılaması yapılırken, eğer çocuğun sahip olduğu zekâ ya da yetenek düzeyi akranlarından çok çok üstünse bu çocuğun üstün zekâlı olup olmadığını belirlemeye hiç gerek yoktur. Çocuk, kendi düzeyini apaçık göstermektedir. Ancak akranlarından olan farklılığı bu kadar belirgin olmayan yani ortalamanın biraz üstünde yetenek gösteren çocukların durumlarını belirleme amacıyla bazı saptamaların yapılması gerekmektedir. Üstün zekâlıların tanılanmasında kullanılan yöntemlerin büyük bir bölümü bu alanda öncü çalışmalar yapan Terman‟ın 30 yıl süren dikey genetik yöntemle boylamasına yaptığı araştırmayla elde ettiği veriler ve yöntemleri esas alarak belirlenmiştir Üstün zekâlı ve özel yetenekli çocukları özellikle okul öncesi dönemde tanılamada kullanılan yöntemlerin geçerlikleri ve güvenirlikleri oldukça düşüktür. Çünkü çocuğun yetenek yelpazesindeki düzey henüz billurlaştırabilmiş.
Grup Zekâ Testleri
Özellikle grup testleri bu alanda yetiĢmiĢ olan öğretmenlerin gözlemleri ile dengelendiği takdirde tarama amacıyla kullanılabilir. Ancak bu araçlarla güdüsel ve duygusal sorunları olan üstün zekâlıların gözden kaçırılma olasılıkları bulunmaktadır. Bunun yanında bu ölçekleri ancak çocuk ilköğretim kademesine geldiğinde uygulamak gerekmektedir.
Başarı Testleri
Grup testleriyle aynı sınırlılıkları olmakla beraber, çocuğun değiĢik akademik alanlardaki becerilerini belirleme açısından önemli ipuçları verebilir. Çeşitli öğrenme yetersizliği gösteren üstün zekâlı çocuklarla yaratıcı çocukların belirlenmesinde işe yaramaz. Bu araçlarla da ilköğretimde uygulanmaya başlanması gereken ölçeklerdir.
Bireysel Zekâ Testleri
Klasik ve geleneksel anlamda üstün zekâlı çocuğun yetenekleri ve gizil gücü hakkında daha kesin tanımalar yapmayı olası kılan ölçekler olarak benimsenmelerine karşın çocuğun sınıf ortamında nasıl bir performans gösterebileceğini kestirmede kullanılamaz. Pahalı ve uygulaması uzman ve zaman gerektiren ölçeklerdir. Kültürel sınırlılık ve yanlılıkları bulunmaktadır. Bu araç, ancak çocuk ilköğretime başladıktan sonra uygulanabilir.
Geçmişten;
- Albert Einstein dört yaşında konuştu ve yedi yaşında okudu.
- Beethoven‟in müzik öğretmeni onun için “ümitsiz vak‟a” dedi.
- Tolstoy başarısızlık nedeni ile okulu bıraktı.
- Walt Disney ,iyi fikirleri olmadığı için çalıştığı gazeteden kovuldu.
- Abraham Lincoln yüzbaşı olarak katıldığı savaştan er olarak terhis oldu.
- Winston Churchill altıncı sınıfı tekrarladı.
- Newton‟un okulda notları çok düşüktü.
- Edison‟un öğretmeni onu hiçbir Ģey öğrenemeyecek kadar aptal buluyordu.
- Werner Von Braun dokuzuncu sınıfta cebirden kaldı. Her yüz çocuktan en az ikisinin üstün yeteneklere ve hünerlere sahip olduğu bilinmektedir.
- Eflatun bu çocukları “altın çocuklar” diye adlandırır.
ÜSTÜN ZEKÂLI VE ÖZEL YETENEKLİLERE UYGUN ETKİNLİKLER
Özel yetenekli-zekâlı çocuklar ve aileleri öğrenme ve keşfetme süreçlerinin sonunda bir etkinliğin üretildiğini fark ederler. Bazı çocuklar öylesine etkin ve hareketlidir ki yanlılıkla dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu tanısı alma olasılıkları ile karşı karsıyadır Bu tanı konulan çocuklarla olan farkları, özel yetenekli-zekâlı çocukların hareketlerini sağlayan gücün onların araştırdıkları sorularına bir yanıt bulma arayışıdır Çevrelerindeki dünyayı merak ettiklerinden, zorluktan ve karmaşıklıktan hoşlandıkları için bu hareketli davranış içinde olabilirler. Bazen durumu ya da olayı, olduğundan çok daha karışık bir hale getirirler. Sonsuz gibi gözüken enerjilerini bir amaca ulaşmak için kullanırlar. Hem zihinsel hem de fiziksel açıdan etkindirler. Bedenlerini olduğu gibi beyinlerini de çok çalıştırırlar bu durum onların uykuya dalma süreçlerinde de belli aksaklıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Böylelikle zihinlerini dinlendirme de ve rahatlamada zorluk yaşayabilirler Aile, bu etkin hareketlerini, hayal güçlerini ve enerjilerini boşaltmada plan yapıp onları yönlendirerek yardımcı olabilir. Destekleyici heyecanlı bir konuşmadan heyecan duyulan bir film izledikten sonra veya müthiş bir plan yaptıktan sonra özel yetenekli-zekâlı çocukların hemen uykuya dalmasını beklemek çok büyük haksızlık olur. Onların rahatlayabilmeleri için belli bir zaman dilimi gereklidir. Baş ucu hikâye kitapları ya da yatakta uyuma önce dinlenen rahatlatıcı müzikler çocuğun uyumasına yardımcı olacaktır. Çocuğa yardımcı olmanın bir başka yolu da her sorunu tek bir doğru yanıtının olmadığı gerçeğini çocukla paylaşmaktır.
Yararlanılan Kaynaklar
Konunun İçeriği T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TALIM VE TERBIYE KURULU BAŞKANLIĞI'nın web sitesinden alınmıştır.
http://www.belgeler.com adresinin üstün yetenekli çocuklar hakkında yazılan metinlerinden örnekler alınmıştır.
Resim Kaynakları:
http://egitim.milliyet.com.tr/ustun-yetenekli-cocuklarin-kesfi/egitimdunyasi/haberdetay/11.04.2012/1526875/default.htm
http://www.ustunyetenekli.com/category/ustunler/page/21
http://haber.marmara.edu.tr/ustun-yetenekliler-erken-mezun-olabilecek/
http://yablor.ru/blogs/132-goda-nazad-rodilsya-albert-eynshteyn/1309271
http://www.enformatik.ogu.edu.tr/
Konunun İçeriği T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TALIM VE TERBIYE KURULU BAŞKANLIĞI'nın web sitesinden alınmıştır.
http://www.belgeler.com adresinin üstün yetenekli çocuklar hakkında yazılan metinlerinden örnekler alınmıştır.
Resim Kaynakları:
http://egitim.milliyet.com.tr/ustun-yetenekli-cocuklarin-kesfi/egitimdunyasi/haberdetay/11.04.2012/1526875/default.htm
http://www.ustunyetenekli.com/category/ustunler/page/21
http://haber.marmara.edu.tr/ustun-yetenekliler-erken-mezun-olabilecek/
http://yablor.ru/blogs/132-goda-nazad-rodilsya-albert-eynshteyn/1309271
http://www.enformatik.ogu.edu.tr/